گزارش مقدماتی شناسائی مناطق زلزله زده
1- مقدمه
زمينلرزه 5 ديماه 1382 بم در ساعت5:26:26 به وقت محلی (ساعت 1:26:26 روز 26 دسامبر 2003به وقت بين المللی GMT)در شهر تاريخی بم در جنوب شرقی کشور و در جنوب شرقی کرمان رخ داد (شکل-1). اين زلزله در ساعات آغازين بامداد که اکثر ساکنان بم خواب بودند اتفاق افتاد، که اين مساله را می توان به عنوان يکی از عوامل تشديد تلفات جانی در نظر گرفت. آمار تلفات رسمی بيش از 25000 نفر و مجروحان حدود 50000 نفر اعلام گرديد. بيش از 100000 نفر نيز بی خانمان شدند. کانون زمينلرزه – بر اساس اطلاعات کسب شده از لرزه اصلی و پسلرزه ها توسط لرزه نگارها و شتابنگارهای مستقر در بم – در محدوده شهر بم واقع بوده است. بر اساس بررسی های انجام شده بخشی از گسل بم که از کنار شهر بم عبور می کند در اين زلزله فعال شده است.
شهر بم در استان کرمان – يکی از بزرگترين استانهای کشور با مساحت 186422 کيلومتر مربع – واقع است. جمعيت بم هنگام زلزله 1382 حدود 100000 نفر تخمين زده می شود. شهر بم با ارگ تاريخی بم با بيش از 2000 سال قدمت شناخته می شود. ارگ بم بزرگترين مجموعه خشتی – گلی در جهان است (شکل -2) . اين بنای تاريخی بر روی تپه ای از ماسه سنگی در کنار جاده ابريشم قرار گرفته است. مساحت ارگ بم 6 کيلومتر مربع است. اين بنای تاريخی اطلاعات دقيقی از رمان ساخت ارگ بم در دسترس نيست ولی بر اساس متون تاريخی قدمت آن به بيش از 2000 سال قبل می رسد. علی رغم اينکه اين بنا چندين بار در طی تاريخ به صورت موضعی تعمييرات جزئی شده است، و لی اين اولين بار بود که در اثر يک زمينلرزه به اين صورت ويران گرديد. ارگ تاريخی بم تا حدود 150 سال قبل مسکونی بوده است.
2- وضعيت لرزه زمينساختی پهنه زلزله زده بم
2-1- وضعيت عمومی
منطقه زلزله زده بم در جنوب شرقی ايران در يک پهنه فعال لرزه خيز واقع است (جدول -1 فهرست زمينلرزه های بم در شعاع 100 کيلومتر را نشان می دهد.) از خود شهر بم هيچ زمينلرزه تاريخی تا پيش از 5/10/1382 گزارش نشده است. به سوی شمال غرب بم 4 زمينلرزه بزرگ با بزرگای بيش از 5/6 بين سالهای 1360 تا 1377 در ناحيه گلباف و سيرچ رخ داده است. روند عمومی گسلهای اصلی (از جمله گسل بم با طول کلی حدود 100 کيلومتر) شمالی – جنوبی با کمی تمايل به سوی غرب، و همچنين شمال غربی – جنوب شرقی است. (شکل -3). اين دو سامانه گسله در ناحيه غربی دشت لوت با هم تلاقی می کنند. گسلهای با روند شمالغربی جنوب شرقی (گسلهای کوهبنان و راور) با گسلهای با راستای شمالی – جنوبی (گسلهای گلباف ، نايبند، چهار فرسخ ، گوک، سروستان و بم) مرز غربی ناحيه لوت را مشخص می نمايند. گسل گوک در همين ناحيه در رخداد زمينلرزه های 1360 گلباف و سيرچ فعال گرديد. اين گسل زلزه های ديگری را در سالهای 1368 و 1377 موجب شد. سامانه گسلهای غرب دشت لوت موجب يک اختلاف ارتفاع ساختاری قائم در حدود 4000 متر ايجاد نموده اند. اکثر زمينلرزه های یاد شده در فوق با گسيختگی سطحی نيز همراه بوده اند. سازو کار ژرفی اين زلزله ها به صورت راستالغز و فشاری گزارش شده است.
2-2- سازوکار زمينلرزه بم
بر اساس داده های سازو کار ژرفی ( وب سايت مرکز ملی اطلاعات زمينلرزه NEIC) سازوکار ژرفی اين زلزله به صورت کاملا امتداد لغز بوده است (شکل-3). اين سازوکار با سازوکار گسل بم در راستای شمالی – جنوبی به صورت راستالغز راستگرد منطبق است.
3- جنبش شديد زمين
داده های شتابنگاری از زمينلرزه بم در 18 ايستگاه شبکه ملی شتابنگاری ايران ثبت شده است (وب سايت مرکز تحقيقات ساختمان و مسکن). نگاشت بدست آمده در ايستگاه بم بيشينه شتاب تصحيح نشده افقی با ترتيب 0.8g و 0.7g بر روی مولفه های افقی شرقی – غربی و شمالی – جنوبی نشان می دهد. همچنين بيشينه شتاب تصحيح نشده 0.98g روی مولفه قائم نشان می دهد. مشاهدات اوليه جنبش زمين در ايستگاه بم و همچنين بررسی خرابی ها در بم نمايانگر اثر جهت پذيری قائم به دليل قرار گيری در حوضه نزديک گسل است. اين اثر را می توان با مشاهده نگاشت مولفه قائم و تغيير مکانهای شديد به سمت بالا و پائين در هنگام لرزه اصلی بم و از سوی ديگر با تغيير مکانهای شديد در راستای عمود بر گسل (شرقی- غربی) توجيه نمود. خرابی ساختمانها و دطوار منازل در جهت های ياد شده و همچنين اظهارات اهالی از نوع جنبش و تکانهای احساس شده نمايانگر چنين اثری می باشد.
4– جمع بندی از جنبه های زلزله شناسی زلزله بم
زلزله بم با بزرگای گشتاوری 6.5 (با محاسبه گشتاور لرزه ای) در اثر جنبائی مجدد گسل بم رخ داد و شهر بم را به دليل اثر حوزه نزديک گسل ويران نمود. گسيختگی های سطحی بين بم و بروات مشاهده شد. ژرفای کانونی 8 کيلومتر با در نظر گرفتن لرزه اصلی و پسلرزه ها برای اين زلزله برآورد می شود. بيشينه شدت در پهنه رومرکز مهلرزه ای (شهر بم) در حد 9 (در آستانه تخريب کامل) تخمين زده می شود. اثر حوزه نزديک موجب جهت پذيری قائم و مشاهده جنبش های شديد در مولفه های قائم و عمو بر گسل (شرقی -غربی) شده است.
جدول-1 -فهرست زمينلرزه های گستره بم به شعاع 100 کيلومتر
Table-1 : Seismicity of the Bam region, whitin a 100km distance from the city of Bam:
Date Time Coordinates
Y M D HH MM SS Lat.N Lon.E FD mb Ms Mw Efa Ref Region
___________ ________ _______ ______ ___ ___ ___ ___ ___ ___ __________
1948 07 05 13 53 29.460 57.780 0 5.9 6.0 .0 Amb Gowk
1962 09 29 06 54 00 28.290 57.480 83 5.5 .0 .0 N.US
1964 05 11 06 07 38 28.220 57.390 73 5.3 .0 .0 N.IS
1964 08 27 11 58 39 28.160 58.830 50 5.1 .0 .0 N.IS
1976 11 13 10 12 36 28.250 57.340 62 5.0 .0 .0 ISC
1981 06 11 07 24 25 29.895 57.718 30 6.6 6.0 .0 * ISC Golbaf
1981 07 28 17 22 23 29.987 57.770 11 5.9 7.0 .0 * ISC Sirch
1981 10 14 09 12 39 29.900 57.758 43 5.2 .0 .0 ISC
1982 10 15 02 53 55 28.280 57.398 83 5.0 .0 .0 ISC
1983 01 31 18 56 53 28.919 57.318 133 5.0 .0 .0 ISC
1984 10 11 05 09 27 29.539 58.030 48 5.1 .0 .0 ISC
1986 07 25 10 08 09 28.068 57.303 69 5.2 .0 .0 ISC
1989 11 20 04 19 04 29.880 57.721 18 5.5 5.7 5.9 ISC South Golbaf
1998 06 10 08 30 16 28.227 58.507 113 5.0 .0 .0 ISC
ارگ تاریخی بم در قبل و پس از زلزله 5/10/1382.
نقشه گسلهای پهنه زلزله زده بم .
گسیختگی های سطحی در راستای گسل بم
فروچاله ایجاد شده در بروات در نزدیک گسل بم
نقشه هم شدت زلزله بم
