زلزله در تهران

زمین لرزه در تهران:

ایران از جمله کشورهای زلزله خیز جهان است. 90 درصد خاک ایران بر روی نوار زلزله واقع شده است، کلانشهر تهران نیز نه تنها از خطر زلزله ایمن نیست بلکه سالهاست در انتظار زلزله ای ویرانگر با قدرت بالای 7 ریشتر به سر می برد. بر اساس مطالعات آماری  و زلزله هایی که پیش از این در ناحیه ری و تهران ثبت شده است با احتمال بیش از 70 درصد به طور متوسط  هر 158 سال زلزله ای ویرانگر در این ناحیه رخ داده است. آخرین زلزله در تهران 172 سال پیش اتفاق افتاد و بر همین اساس وقوع زلزله تهران 14 سال تاخیر زمانی دارد. عامل اصلی وقوع زلزله در تهران وجود 15 گسل در این منطقه  است که سه گسل در این میان هریک به تنهایی پتانسیل ایجاد زلزله ای بیش از 7 ریشتر را دارا هستند.در صورت وقوع زلزله در این منطقه که علاوه بر پایتخت بودن، مرکزیت امکانات فرهنگی، اقتصادی  و همچنین دولتی را دارد و بیش از 7 میلیون نفر در آن سکونت دارند با فاجعه ای بزرگ مواجه خواهیم بود. خوشبختانه  روی مسأله زلزله تهران  بسیار کار شده است.
از نظرلرزه خیزی، تهران بسیار لرزه خیز است و حدس زده می شود نخستین زلزله تهران 4000 سال پیش از میلاد مسیح در شهر ری اتفاق افتاده است.حدود 1000 سال پیش چند زلزله تاریخی در تهران اتفاق افتاد. حدود سال 700 تا800 میلادی نیز چند زلزله تاریخی رخ داد و اتفاقا از بخت بد تهرانی ها همان موقع چند اتفاق دیگر هم افتاد. حمله مغول ها در  حدود سال های  1100 تا 1200 میلادی یکی از این حوادث بود یعنی در یک مقطعی تهران یا همان منطقه ری مورد  هجوم مغول ها و زلزله قرار می گیرد اما به لحاظ موقعیت استراتژیک آن ، شهر دوباره برپا می شود و در حدود  200 سال پیش  تهران به عنوان پایتخت انتخاب می شود. اما از نظر زلزله در تهران 3 مساله مهم داریم یکی گسلی در جنوب تهران است که از ایوانکی  در شمال گرمسار شروع می شود تا به بی بی شهربانو یعنی همان  منطقه سه راه افسریه  می رسد. در مورد این گسل همه شواهدی که مربوط به فعال بودن یعنی خردشدگی و نظایر آن است دیده می شود، اما در مورد گسل ایوانکی مسأله بسیار مهمی وجود دارد و آن این است که از حدود 200 سال پیش هیچ  زلزله مهمی در آن اتفاق نیفتاده است. در مورد گسل شمال تهران که از کرج شروع و به منطقه لواسانات می رسد  نیز عملاٌ هیچ وقت زلزله تاریخی مهم و قابل انتساب به آن دیده نشده است. یعنی از زمانی که تمدن انسانی بوجود آمده رکورد زلزله مخرب نداشته ایم اما از نظر زمین شناسی تمامی شواهدی که  دال بر فعال بودن گسل است دیده می شود.این دو گسل نزدیک به تهران در وقوع زلزله در تهران نقش بسیار مهمی دارند و این مسأله باعث می شود به این فکر فرو برویم که احتمالاٌ  دوره های بازگشت زلزله های مهم در گسل های نزدیک تهران طولانی تر از چیزی است که بشر می تواند آن را ثبت کند یعنی تکرار زلزله ها این قدر زمان برده که تمدن بشری قادر به ثبت آن نبوده و یک تئوری می تواند این باشد که طی   6 – 5 هزار سال گذشته در این گسل  زلزله نداشته ایم یعنی مثلاٌ شاید در گسل شمال تهران باید در انتظار  دوره بازگشت 7 هزار ساله باشیم.

متأسفانه 7 – 6 سال پیش تلاشی در زمینه دیرینه زمین شناسی روی گسل شمال تهران انجام شد که جواب نداد چون نیاز به بررسی رسوبات جوان )هولوسن ) داشت.  یعنی  رسوبات از 12 هزار سال پیش تاکنون در این منطقه یافت  نشده است.در دامنه های شمالی لواسانات نقطه ای پیدا نشده که هم بریدگی باشد و هم هولوسن رویش مشاهده شود. کاری که چندین سال پیش صورت گرفت این  بود که آمدند و منطقه تهران را در نظر گرفته و با یک کارآماری به نتیجه رسیده اند که دوره بازگشت زلزله با بزرگی مثلاٌ 5/6 ریشتر یا بیشتر باید چنین چیزی باشد و نتیجه گرفته اند با توجه به این حجم لرزه خیزی در این منطقه  دوره بازگشتی 158 ساله خواهیم داشت ولی ما اکنون در مورد تمام گسل ها به طور مجزا اطلاعات داریم و در مورد مدل لرزه زمین ساختی حرف می زنیم.
20 سال پیش  براساس مدل لرزه زمین ساختی کار نمی کردند یعنی ما می گوییم مثلاٌ در گسل شمال تهران چه زلزله هایی با چه عمق و چه بزرگی  و با چه دوره بازگشتی  واقع خواهد شد. درمورد گسل جنوب تهران  نیز به همین ترتیب می توان مدل سازی کرد. یعنی ببینیم  بزرگترین زلزله ای  که می توان به آن نسبت داد با چه عمق  و چه دوره بازگشتی بوده است. در گسل مشا نیز هر 2500 تا 3000 سال  یک زلزله بزرگ رخ داده است  یعنی در یک میانگین زمانی 2500 ساله به طور متوسط  یک زلزله مهم داشته ایم  و البته این مطالعه مربوط به دره مشا است. همچنین در یک مطالعه  که با همکاری  فرانسوی ها و دانشگاه استراسبورگ صورت گرفته است نقطه نقشه برداری ایستگاه آبعلی با نقطه چشمه شور  واقع در جاده ساوه با برداشت های دقیق  گراویمتری سنجیده شد جمع بندی این مطالعات این بود که فاصله این دو نقطه سالی 1 سانتیمتر بالا می رود. برای کسانی که با زمین شناسی آشنایی  دارند مشخص است که سالی 1 سانتیمتر  چه رقم بزرگی است البته این مجموع  برایند چندین گسل است  که چنین حرکتی را سبب می شود ولی در مجموع در سال در منطقه جنوب البرز  1 سانتیمتر میزان  بالا امدن داریم .کارشناسان می گویند در اثر زلزله مخرب تهران بیش از یک میلیون ساختمان تخریب  و آسیب خواهد دید و قریب به 5/1 میلیون کشته در اثر این زلزله بر جای می ماند.

برای بررسی زلزله تهران باید دو مورد لرزه خیزی شهر تهران و آسیب های وارده بر شهر تهران در اثر زلزله را مورد بررسی قرار داد:

۱. زلزله خیزی تهران و گسل های آن :

تهران از کوهپایه های جنوبی البرز آغاز می شود و تا دشت ری امتداد پیدا می کند . در کوهپایه تهران با دو فرونشست و سه رشته بلندی مواجه هستیم :

 بلندی ها :

•  سعادت آباد ، شمیران ، دزاشیب،شهران

•  تپه های امانیه ، الهیه ، قیطریه ، فرماینه

•  طرشت ، عباس آباد

 فرونشست ها :

•  اوین ، تجریش ، نیاوران

•  داوودیه بلندیهای شماره یک یعنی سعادت آباد و شمیران و دزاشیب و شهران توسط گسل نیاوران روی فرونشست اوین تجریش رانده شده است ، بلندی های شماره دو یعنی امانیه ، الهیه ، فرمانیه توسط گسل محمودیه از شمال بروی فروشست های اوین تجریش نیاوران قرار گرفته اند ، این تپه ها از سمت جنوب بروی فرونشست داوودیه قرار می گیرند ، بلندی های طرشت و عباس آباد از سمت شمال بوسیله گسل داوودیه بروی فرونشست داوودیه رانده شده اند . و اما در سطح دشت تهران تا ری با فرونشست بزرگ ری مواجه هستیم که در آن گسل های معروف ری و کهریزک قرار دارد.

 گسل اصلی تهران :

گسل مشا – فشم ، گسل شمال تهران ، گسل نیاوران ، گسل تلو پایین ، گسل محمودیه ، گسل شیان و کوثر ، گسل شمال ری ، گسل جنوب ری ، گسل کهریزک ، گسل گرمسار ، گسل پیشوا ، گسل پارچین البته گسلهای فرعی زیادی در سطح شهر تهران موجود می باشد مانند نارمک ، شادآباد ، داوودیه ، عباس آباد ، باغ فیض و … با توجه به تعداد بسیار زیاد گسل ها در سطح تهران و سوابق تاریخی فعالیت این گسل ها به این نکته که روزی نه چندان دور تهران با زلزله عظیم مواجه خواهد شد پی می بریم ، در سوابق تاریخی شهر تهران زلزله های بزرگی مانند زلزله 1/7 دماوند در 1380 ، 2/7 ریشتری سال 1711 میلادی در کرج ، 7/7 ریشتری طالقان در سال 958 میلادی ، 1/7 ریشتری ری در سال 855 میلادی و بسیاری دیگر زلزله های بالای 7 ریشتر در تاریخ شهر تهران ثبت شده است . دوره بازگشت زلزله های تهران در حدود 150 الی 200 سال می باشد ، به خاطر اینکه از آخرین زلزله نیرومند بیش از 170 سال گذشته است خطر زلزله در تهران بسیار بالا می باشد .

۲. آسیب های وارده بر شهر تهران :

بصورت تیتروار می توان آسیب ها را بصورت زیر بیان کرد: ریزش ساختمان های مسکونی ، تجاری ، اداری – قطع و خرابی لوله های آب و گاز – قطع شبکه برق – خرابی و مسدود شدن راهها و پله بیشتر ساختمان های شهر تهران جزو ساخت و سازهای قدیمی می باشد که مقاومت چندانی در برابر زلزله ندارند و حتی در میان ساخت و سازهای جدید بعلت سودجویی و ساخت وسازه های غیرمجاز بیشتر این ساختمان ها در برابر زلزله پایدار نخواهند بود ، حتی در بسیاری از ساخت و سازهایی که در آن اصول مهندسی عمران و پایداری در برابر زلزله را رعایت کرده اند بخاطر پدیده هایی چون روانگرایی بعلت بالا بودن سطح تراز آب در شهر تهران و نوع خاک بعضی مناطق شاهد خرابی ساختمان ها بر اثر زلزله خواهیم بود.

 سطح آب های زیرزمینی و مشکل زلزله در تهران :

شاید یکی از مهم ترین عوامل خرابی در زلزله پدیده روانگرایی در خاک در زیر پی سازه ها می باشد ، به علت اینکه جلوی خرابی سازه بر اثر نیروی افقی زلزله را می توان با تدابیری گرفت ، اما در خاک های ماسه ای و از آنجایی که بیشتر خاک های سطح شهر تهران از نوع آبرفتی و ماسه ای می باشند به علت عدم وجود کانال های فاضلاب و بالا آمدن سطح تراز آب ، لایه ای سست، ماسه ای و اشباع از آب را تشکیل داده است که بر اثر زلزله این لایه حالت خمیری گرفته و ساختمانی که حتی بر اثر نیروی افقی زلزله خراب نمی شود را در خود واژگون می کند و ساختمان بر حسب میزان زلزله کج یا کاملا” واژگون می شود . این مسئله از آنجا مهم است که در قسمت های جنوبی تهران تراکم جمعیت بسیار بالا می باشد و همینطور سطح تراز آب های زیرزمینی بسیار بالا هستند ، بطوریکه در بعضی مناطق مانند بازار با کندن زمین تا عمق 5 متر به آب خواهیم رسید . بهترین چاره برای این مشکل احداث کانالهای فاضلاب می باشد که موجب پایین رفتن سطح آب زیرزمینی می گردد ، البته سطح آبهای زیر زمینی به آرامی پایین خواهد رفت و مدت زمان نسبتا زیادی برای این موضوع مورد نیاز می باشد در ضمن با پایین رفتن سطح آب احتمال پدید آمدن نشست هایی در سازه ها وجود دارد . یکی دیگر از عوامل تخریب سازه ، احداث سازه ها در شیب بسیار زیاد و همچنین احداث ساختمانها در لبه شیروانی ها بخصوص در نواحی شمالی تهران می باشد که خطرهای زمین لغزش و سنگ ریزش را در پی دارد ، بطوریکی که خاک زیر ساختمان به حرکت در آمده و در زیر ساختمان می لغزد. نشست های ناگهانی در اثر زلزله یکی دیگر از خطرهای زلزله می باشد ، در خاکهای سست و دستی مانند یوسف آباد و نواحی جنوب تهران خاک دارای پتانسیل بسیار بالایی برای نشست می باشد که نیروی زلزله این پتانسیل را فعال می سازد ، این مشکل در نواحی مانند میدان ونک ، گاندی ، خیابان مطهری و عباس آباد که در اثر تسطیح تپه ها بوجود آمده اند بسیار جدی می باشد . این در حالی است که در تازه‌ترین نظرسنجی خبرگزاری دانشجویان ایران «مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران» (ایسپا) درمورد زلزله حدود ‌٧٥ درصد مردم تهران نسبت به استحکام ساختمان محل سکونت خود در برابر زلزله اطمینان خود ندارند. در همین مورد توجه شما را به آمارهایی که در ذیل آورده شده جلب می کنم:

٥/٦٢ درصد شیوه استفاده از کپسول آتش‌نشانی را نیاموخته‌اند،، ‌٨/٤٠ درصد تمایلی به شرکت در کلاسهای آموزش توانایی‌های مواجهه با خطرات ناشی از زلزله ندارند،١/٦٥ درصد هیچ گونه بروشور، جزوه و یا کتابی پیرامون زلزله دریافت نکرده اند و ‌٧/٣٦ درصد از آنهایی که این جزوات را دریافت کرده‌اند اثر آنها را کم می دانند. بر اساس این نظرسنجی ‌٣/٧٧ درصد مردم نیز اعتقاد دارند که مسائل ایمنی بر ساخت و سازهای شهر تهران رعایت نمی‌شود و ‌٧/٦٨ درصد، میزان نظارت مهندسین ناظر در ساخت و سازهای شهر تهران ن را کم ‌ارزیابی کرده‌اند. همچنین به اعتقاد ‌٣/٦٣ درصد شهروندان میزان توجه صدا و سیما و ‌٥/٥٩ توجه مطبوعات به موضوع زلزله کم بوده است. نتایج این نظرسنجی حاکیست تنها ‌٣/٥١ درصد شهروندان مقاله‌ای پیرامون زلزله و عواقب آن در مطبوعات مطالعه کرده‌اند همچنین ‌٨٢ درصد میزان آمادگی عملی مردم را در مواجهه با زلزله کم دانسته‌اند. پیامدهای زلزله در تهران آنقدر زیاد است که از حوصله ی خواننده خارج است. مشکلاتی چون ناامنی و آشوب بعد از زلزله نیز وجود دارد که مربوط به حوزه روانشناسی و جامعه شناسی می باشد . عدم وجود گروه های امداد و نجات ، قطع لوله های آب و شبکه برق ، آتش سوزی ناشی از ترکیدن لوله های گاز و بسیاری مشکلات دیگر بر خود مشکل زلزله دامن زده و بحران را جدی تر می کند.

شهرتهران و بحران زلزله

 مقدمه

سوانح طبيعي بخشي از طبيعت زيست ما انسانها مي باشد كه ساخت و ساز بي رويه انسان ها و هجوم افراد به مناطق پرخطرو ناديده گرفتن حريم هاي طبيعي در طبيعت موجب بروز و تبديل سوانح طبيعي به بحرانهاي فاجعه اميزانساني و اقتصادي شده است. كشورايران با توجه به موقعيت جغرافيايي خود درزمره كشور هاي بلا خيز جهان قرار دارد اهم سوانح طبيعي درايران سيل و زمين لرزه مي باشد. شهر تهران  به عنوان يك ابر شهر با جمعيتي در حدود 10 ميليون نفر و با پيچيدگي هاي شهري، داراي پتانسيل لرزه خيزي بالايي مي باشد. بنابه مطالعاتي هر 158 سال زمين لرزه اي به بزرگي 7 ريشتر منطقه تهران را در هم كوبيده و خسارات فراواني را وارد نموده است. بايد توجه داشت كه اخرين زمين لرزه بزرگ منطقه در سال 1830ميلادي تقريبا 180 سال پيش اتفاق افتاده است كه در ان زمان تهران به هيچ وجه وضعيت فعلي را نداشته است. تصور اين موضوع كه با گذشت 180 سال و دوره بازگشت 158 سال براي وقوع زمين لرزه در گستره تهران در زمان حاضر چه وضعيتي را مي تواند پديدار سازد امري بسيار وحشتناك و غير فابل تصور است. لذا توجه خاص به موضوع و سازماندهي به امري كه منجر به كاهش اثر نامطلوب زلزله احتمالي و يا كنترل وضعيت بعد از بحران گردد براي شهر تهران امري است حياتي و پراهميت.

چكيده

با توجه به تاريخچه زمين لرزه ها در ايران و وجود گسلهاي بنيادي در تهران، شهر تهران و پيرامون ان در منطقه اي لرزه خيز قرار دارد،‌ شهرهاي كهن از جمله شهرري كه در اين گستره قرار دارد،‌ بارها توسط زمين لرزه ويران شده است. احتمال رويداد زمين لرزه با بزرگي 7 ريشتر در شهر تهران بسيار جدي است كه خسارات فراوان اقتصادي،‌محيطي،‌كالبدي و اجتماعي را در پي خواهد داشت.از سويي دوره بازگشت زلزله هاي ويرانگر تهران حدود 158 سال است و 180 سال است كه زلزله مهمي در تهران به وقوع نپيوسته است. 22 سال  از زمان زلزله تهران گذشته است. براي توجيه اين تاخير به دو دليل عمده مي توان اشاره كرد:

  – انرژي مسبب اين زلزله ازاد گشته يا در حال ازاد شدن است كه شاهد مطمئني براي اين دليل در دست نيست.

 –  انرژي عامل اين زلزله هنوز به حد كافي ذخيره نشده است. به عبارت ديگر با گذشت زمان به موعد اين زلزله نزديك مي شويم.

 زلزله تهران

در تهران تاكنون حدود 70 زمين لرزه به وقوع پيوسته كه بزرگترين پيشينه شتاب زمين مربوط به سال 855 هجري شمسي است. در اثر ان شهرري به كلي نابود شد،‌ولي از ان پس اين پايتخت كهن تا امروز زلزله شديدي را تجربه نكرده است . جدول زير تاريخ زمين لرزه هاي گذشته شهر تهران را نشان مي دهد. تهران بر روي گسل هاي فعال زلزله خيز قرار دارد و در واقع گستره تهران از قطعات گسلي متصل بهم تشكيل شده كه با توجه به موقعيت ان  ( قرارگيري در كمربند الپ هيماليا )‌مستعد لرزه خيزي است.

تاريخ زمين لرزه هاي گذشته تهران

 موقعيت گستره تهران

شهر تهران در ميان ايران مركزي در جنوب و ارتفاعات البرز مركزي در شمال و عرض 35درجه و 34 دقيقه  شمالي تا 35 درجه و 50 دقيقه شمالي  و طول 51درجه 2 دقيقه شرقي تا 51 درجه و 36 دقيقه شرقي بر روي رسوبات ابرفتي جوان (كواترنري ) بنا شده است. دشت تهران با شيبي از شمال به جنوب قرار گرفته و به وسيله بلندي هايي احاطه شده است. بخش جنوبي ان كم و بيش در كناره شمال شرقي كوير مركزي ايران قرار دارد. افزون بر گسل شمال تهران و چند گسل جوان و كاري ديگر در شمال و جنوب شهر، ابرفتهاي دشت تهران و شهرري داراي شكستگي هاي فراواني است كه به هنگام جنبش گسل هاي بزرگ دچار لغزش، جنبش و جابجايي مي شود.

هواشناسي و اقليم

دشت تهران در جنوب دامنه هاي البرز مياني قرار گرفته است و كوههاي البرز اين منطقه را از درياي خزر جدا مي سازد به همين جهت درياي مازندران تاثير كمي روي اب و هواي منطقه دارد. توده هوايي كه منطقه را تحت تاثير قرار مي دهند در زمستان بطور عمده مديترانه اي از سمت غرب،‌ قطبي بري و قطبي شمالي از سمت شمالغرب و غرب،‌ قطبي بحري از شمالغرب و در تابستان بري و تروپيكال از منشا كوير ايران يا صحراي عربستان

مي باشد. طبقه بندي دومارتن دشت تهران در رديف اقليم هاي خشك بياباني به حساب مي ايد.

 زمين شناسي

دشت تهران از ديدگاه زمين شناختي در واحد مركزي منطقه ( zone  ) البرز

قرار دارد اين واحد از شمال به جنوب به چهار بخش تقسيم مي شود:

1- البرز مرتفع : كه چين خوردگي هاي شديد در ان صورت پذيرفته روي هم

 رانده شده انداين بخش از ارتفاع زيادي بر خوردار است

2- چينهاي حاشيه اي : به طور عمده از سنگهاي اتش فشاني –  اذراواري سازند كرج متعلق

 به ائوسن تشكيل يافته است.گسل مشا – فشم مرز البرز مرتفع و چينهاي حاشيه اي

 محسوب مي گردد

3- كوهپايه و دشت: اين بخش از نهشته هاي ابرفتي تشكيل يافته است. اين نهشته ها از

 فرسايش شديد البرز در راستاي گسلهاگوناگون بوجود امده اند.

4-  انتي البرز : اين بخش به تپه ماهورها و كوههاي كم ارتفاع شرق تهران  مانند ارتفاعات سپاهيه گفته مي شود.

ژئو مورفولوژي گستره تهران

عواملي كه در تكوين و شكل گيري ژئومورفولوژي تهران و ارتفاعات ان نقش داشته اند عبارتند از‌:‌

 عوامل زمين شناسي (‌زمين ساخت – تركيب سنگي و رسوب شناسي )

 عوامل اب و هوايي (‌بارش،‌درجه حرارت،‌پوشش گياهي،‌خاك سطحي و جريانهاي سطحي )‌

روند تكاملي ناهمواري هاي دشت تهران در جريان دوران چهارم و بررسي تاريخ تشكيل و تحول اشكال ناهمواري از زمان پليوسن (‌حدود 4 ميليون سال پيش )‌تاكنون نشان مي دهد كه اصولا تناوب رسوب گذاري و فرسايش شديد نقش اساسي داشته است.

از نظر ژئومورفولوژي گستره تهران  را به سه واحد مجزا به شرح زير تقسيم كرد :

 – ارتفاعات

  – كوهپايه

 –  دشت

شكل شناسي ارتفاعات

مورفولوژي بلندي هاي اطراف تهران بطور قابل ملاحظه اي تابع سنگ شناسي  سنگهاي تشكيل دهنده انهاست.درارتفاعات شمال تهران ماسه سنگ و دولوميتهاي كامبرين، رسوبات كربناته و توفهاي سبز ائوسن (‌توفهاي كرج)‌ داراي شكل توده اي ملايم هستند و ابرفتهاي پليو – پليوستوسن با بريدگي هاي فراوان داراي شكل شناسي ويژه اي هستند كه نام هزار دره بيانگر اين نوع شكل شناسي است. در ارتفاعات شرق تهران ( كوههاي سپاهيه و بي بي شهربانو ) تنوع ليتولوژي فراوان است. مارنها،‌سنگهاي اهكي،‌كنگلومرا سري متنوعي از اشكال برجستگي را بوجود اورده است.

شكل شناسي كوهپايه ها

كوهپايه ها پوشيده از شن و ماسه و قلوه سنگ مي باشند اگر چه در انباشته شدن رسوبات ابرفتي كوهپايه هاي تهران تكتونيك نقش اساسي داشته است ولي عامل منحصر به فرد نبوده چراكه عوامل اب و هوايي  به عامل زمين ساخت شدت بخشيده است. بنظر مي رسد حمل مواد مديون جريانهاي سيلابي بوده كه از سوي شرق جريان داشته و مواد حمل شده به سمت جنوب و غرب بصورت مخروط افكنه گسترده مي شده است.

شكل شناسي دشت

در جنوب كوهپايه ها، دشت تهران بصورت فرونشت وسيعي بوده و پوشيده از رسوبات نسبتا جوان ابرفتي مي باشد.

زلزله خیزی تهران و گسل های آن

تهران از کوهپایه های جنوبی البرز آغاز می شود و تا دشت ری امتداد پیدا می کند . در کوهپایه تهران با دو فرونشست و سه رشته بلندی مواجه هستیم :

بلندی ها

–   سعادت آباد ، شمیران ، دزاشیب،شهران

–   تپه های امانیه ، الهیه ، قیطریه ، فرماینه

–    طرشت ، عباس آباد

فرونشست ها :

  – اوین ، تجریش ، نیاوران

 – ري

بلندیهای شماره یک یعنی سعادت آباد و شمیران و دزاشیب و شهران توسط گسل نیاوران روی فرونشست اوین تجریش رانده شده است ، بلندی های شماره دو یعنی امانیه ، الهیه ، فرمانیه توسط گسل محمودیه از شمال بروی فروشست های اوین تجریش نیاوران قرار گرفته اند ، این تپه ها از سمت جنوب بروی فرونشست داوودیه قرار می گیرند ، بلندی های طرشت و عباس آباد از سمت شمال بوسیله گسل داوودیه بروی فرونشست داوودیه رانده شده اند . و اما در سطح دشت تهران تا ری با فرونشست بزرگ ری مواجه هستیم که در آن گسل های معروف ری و کهریزک قرار دارد.

معرفي گسل هاي تهران

گسل هاي تهران و اطراف ان به سه گروه زير تقسيم مي شود:

1- گسل هاي اصلي و لرزه زا ( با طول بيش از 10 كيلومتر )

2- گسل هاي متوسط ( با طول بين 2 تا 10 كيلومتر‌ )‌

3- گسل هاي فرعي ( كوتاهتر از 2 كيلومتر )

گسل هاي اصلي و لرزه زا

گسل هاي اصلي و لرزه زا، گسل هاي جواني است كه با طول بيش از 10 كيلومتر  در

گستره تهران ديده مي شود. كم بودن سن و طول زياد اين گسلها، انها را جزو گسل هاي

لرزه زا و خطرناك تهران قرار داده است. مهمترين گسل هاي اصلي و لرزه زا تهران عبارتند

از:

گسل مشا فشم

طول تقريبي اين گسل 400 كيلومتر است و از جنوب غربي شاهرود در شرق تا ابيك

(قزوين ) در غرب امتداد دارد. اين گسل در حوالي سد لتيان به دو شاخه تقسيم مي شود.

يك شاخه به سمت تهران مي ايد و از شمال ان عبور مي كند اين شاخه، گسل شمال تهران

نام دارد كه يكي از خطرناكترين گسل هاي تهران است شاخه ديگر اين گسل به سمت فشم

مي رود

گسل شمال تهران

طول اين گسل 60 كيلومتر است در كوهپايه شمال تهران از شرق دره لشكرك در شمال

شرق تهران تا شهر كرج در غرب ادامه دارد و نزديكترين گسل زلزله زا به شهر تهران است.

گسل نياوران

طول اين گسل 13 كيلومتر است و امتداد شمالشرقي و جنوب غربي دارد. و از سعادت اباد، فرحزاد ( شمالغرب تهران‌ ) تا نياوران و شمال اقدسيه مي گذارد.

گسل محموديه

طول اين گسل 11 كيلومتر است و امتداد شرق و غربي دارد و از محموديه  ( شمالشرق ونك ) تا بزرگراه چمران  ديده مي شود.

گسل هاي  شيان و كوثر

گسل هاي شيان و كوثر در شمال تهران پارس و شمال شيان و قنات كوثر وجود دارد. گسل شيان به طول 13 كيلومتر و امتداد شرقي و غربي در شمال شيان و شمال شرقي شمس اباد مجيديه قرار گرفته و ادامه غربي گسل كوثر است. گسل كوثر، گسلي كماني شكل با طول 13 كيلومتر و امتداد شمالغربي و جنوبشرقي است كه ادامه جنوب شرقي ان در حوالي جاده ابعلي ( ميان سرخه حصار و جاجرود ) ناپديد مي شود.

 گسل شمال ري

طول اين گسل 16.5 كيلومتر است ودر شمال و شمال غرب شهرري قرار دارد.

گسل جنوب ري

طول اين گسل 18.5 كيلومتر است. اين گسل در جنوب غربي شهر ري و 14 كيلومتري جنوب تهران  به سمت جنوب غرب ادامه دارد، ديده مي شود.

گسل كهريزك

طول اين گسل 40 كيلومتر است و امتداد شرقي و غربي دارد اين گسل در 10 كيلومتري

جنوب شهرري ديده مي شود.

سري گسل هاي ( شمال ري،‌جنوب ري،‌كهريزك‌ ) ممكن است سبب اين زلزله ها شده با شد:

زلزله سده چهارم پيش از ميلاد  ايوانكي با بزرگي 7.6 ريشتر

زلزله 855- 856 ميلادي ري با بزرگي 7.1 ريشتر

زلزله 864 ميلادي ري با بزرگي 5.3 ريشتر

زلزله 1384 ميلادي ري با بزرگي 8 ريشتر

با توجه به زلزله هاي تاريخي بزرگ، مي توان گسل هاي ري را از جمله اصلي ترين گسل

هاي زلزله زاي تهران دانست، كه احتمال مي رود زلزله اينده تهران بواسطه فعاليت اين سري

گسل ها و يا گسل شمال تهران رخ دهد.

از جمله ديگرگسلهاي مهم تهران گسل ملاصدرا، سوهانك،‌سعادت اباد،گرمسار، پيشوا، پارچين و ….مي توان نام برد

گسلهاي متوسط تهران

گسل هاي گستره تهران كه داراي طول 2 تا 10كيلومتر هستد با نام گسلهاي متوسط معرفي شده اند. اين گسل ها به خودي خود لرزه زا نيستند، ولي ممكن است بتواند در اثر زلزله بزرگتر كه در فاصله مشخص از انها قرار گرفته باشد، دچار لغزش و جابجايي شود. اين گسلها عبارتند از:

گسل شاه اباد،‌نارمك، داوديه،‌ ايوبي، عباس اباد،‌پارك جنگلي چيتگر، باغ فيض،‌ قصر فيروزه

گسل هاي فرعي تهران

گسل هاي كوتاه تر از 2 كيلومتر گستره تهران گسل فرعي ناميده مي شود. اين گسل ها به خودي خود لرزه زا نيستندولي به سبب ازاد شدن انرژي در راستاي گسل هاي همسايه خود مي تواند دچار لغزش و جابجايي شوند. اين گسل ها عبارتند از :

گسل هاي تلوزيون ،‌گسل باغ بهايي و ……

 سطح آب های زیرزمینی و مشکل زلزله در تهران 

شاید یکی از مهم ترین عوامل خرابی در زلزله پدیده روانگرایی در خاک در زیر پی سازه ها می باشد در خاک های ماسه ای و از آنجایی که بیشتر خاک های سطح شهر تهران از نوع آبرفتی و ماسه ای می باشند به علت عدم وجود کانال های فاضلاب و بالا آمدن سطح تراز آب ، لایه ای سست، ماسه ای و اشباع از آب را تشکیل داده است که بر اثر زلزله این لایه حالت خمیری گرفته و ساختمانی که حتی بر اثر نیروی افقی زلزله خراب نمی شود را در خود واژگون می کند و ساختمان بر حسب میزان زلزله کج یا کاملا” واژگون می شود . این مسئله از آنجا مهم است که در قسمت های جنوبی تهران تراکم جمعیت بسیار بالا می باشد و همینطور سطح تراز آب های زیرزمینی بسیار بالا هستند ، بطوریکه در بعضی مناطق مانند بازار با کندن زمین تا عمق 5 متر به آب خواهیم رسید . بهترین چاره برای این مشکل احداث کانالهای فاضلاب می باشد که موجب پایین رفتن سطح آب زیرزمینی می گردد ، البته سطح آبهای زیر زمینی به آرامی پایین خواهد رفت و مدت زمان نسبتا زیادی برای این موضوع مورد نیاز می باشد در ضمن با پایین رفتن سطح آب احتمال پدید آمدن نشست هایی در سازه ها وجود دارد . یکی دیگر از عوامل تخریب سازه ، احداث سازه ها در شیب بسیار زیاد و همچنین احداث ساختمانها در لبه شیروانی ها بخصوص در نواحی شمالی تهران می باشد که خطرهای زمین لغزش و سنگ ریزش را در پی دارد بطوریکی که خاک زیر ساختمان به حرکت در آمده و در زیر ساختمان می لغزد. نشست های ناگهانی در اثر زلزله یکی دیگر از خطرهای زلزله می باشد ، در خاکهای سست و دستی مانند یوسف آباد و نواحی جنوب تهران خاک دارای پتانسیل بسیار بالایی برای نشست می باشد که نیروی زلزله این پتانسیل را فعال می سازد ، این مشکل در نواحی مانند میدان ونک ، گاندی ، خیابان مطهری و عباس آباد که در اثر تسطیح تپه ها بوجود آمده اند بسیار جدی می باشد .

نتایج تحقیق یک گروه ژاپنی (جايكا )‌ پیرامون زلزله تهران

زلزله تهران مربوط به گسل ری باشد 55 درصد ساختمانها فرو می ریزند

در صورتی که زلزله تهران به خاطر فعال شدن گسل ری باشد 480 هزار ساختمان در تهران یعنی 55 درصد ساختمان ها فرو خواهد ریخت. بیشترین تعداد ساختمان های آسیب دیده در منطقه ۱۵ خواهد بود.

در صورت فعال شدن گسل شمال تهران 310 هزار ساختمان که 36 درصد کل ساختمان ها را شامل می شود، آسیب می بیند.

 منابع و ماخذ :

اسيب پذيري شهر تعران در برابر زلزله ، مركز مطالعات و برنامه ريزي شهر تهران

مديريت بحران زمين لرزه ، مركز مطالعات و برنامه ريزي شهر تهران